Kawl miphun thawhkehnak tuanbia hi zoh usihlaw hi ram ahhin hawi hnu bik ah a rak phanmi an si. Cun an rak luh tik zongah mitampi an rak si lo. Asinain chikkhat te ah sai/vui tumpi ah an ichuah i miphun dang vialte a kan nenh dih colh.
Cucu zeiruangah dah a si? A fawinak in chim ahcun ralthami, raldoh a huammi le ral a teimi miphun— ral teinak in miphun a sermi an si caah asi.
Hawihnu deng miphun
Kawl miphun cu AD 800 hrawng lawngah hi Myanmar ram ah a rak lut/phanmi an si. Anmah hlan ah Pyu, Chin, Mon le Rakhine miphun tepawl cu hi ram ahhin kan rak um diam cang. A bik in Pyu miphun hna cu Kawl pawl an rak phanh hlan AD 200 in 800 karlak ah atu Pyi le Kyaukse hrawngah khin khuapi 5 le ramthen 18 ser in rampi an rak ser kho cang.
Cubantuk in Mon le Rakhine zong siangpahrang in an rak iuk diam cang. Chin miphun zong Pyu pawl he hnuhmai izul in Hukawng le Chindwin tiva hrawn ah Kawl miphun phanh hlan kum 500 renglo khan khua kan rak sa diam cang.
Kawl miphun kan timi hi cu chung vialte (zabu 9 tiang) cu Tuluk/Yunan ram ah pennak nganpi a rak dirhmi Nanzhao/Nanchao Pennnak tangah a rak ummi an si. Rangcit in raltuk thiammi an rak si i hmaisuang raltutu ah an rak hman hna.
Nanzhao nihcun thlanglei Asian ram zeimawzat a rak pen i Pyu pennak zong cu AD 832 ah a rak hrawh. Kawl pawl cu hi raldohnak ah an rak itel tikah an tei cianak ram ah khua an sak beh khi a si.
Atu Pyusawthi timi zong hi Pyu dohnak ah a rak rami Nanzhao ralkap chungtel a si lai tiah tuanbia hlattu tamdeuh nih ruahmi a si. Kawl miphun a taanglanmi chungtel kan ti lai cu.
Hi lioah Kawl pawl cu miphun fekfuan zong an rak si rih lo. Atu tiang hmanh ah Bamar maw Myanmar miphun dah an si an ifiang lo ti khawh a si.
Pyu pennak a rawh hnu kum 17 a rauh ah Bagan pennak an ser. Asinain miphun tling taktak ah an ichuah cu kum 200 a rauh hnu AD-1044 ah a hmasa bik siangpahrang Anawratha a hung chuah thawk in a si.
Ral-teimi miphun (Kawl)
Kan chim cang bang raldoh an thawn tuk caah Pyu an tei hnu ah Mon kha AD-1057 le AD-1757 ah voihnih bak in a pen. Rakhine zong AD 1785 ah an chim/pen. India ram Manipur le Assam tiang, nichuah lei ah Shan le Thailand(Ayutthaya) tiang an rak pen.
Tuluk zong nih voitam a rak tuk nain a tei taktak lo. Mongol le Mirang ram lawng nih Kawl hi an rak tei/pen khawh hna.
Kawl hi zeidang soisel ding tampi an ngei nain hi an ralthatnak le raldoh thawnnak in miphun an ser khawhmi hicu — miphun luat le ser a duhmi nihcun hngalh a herh ve.
Myanmar sullam cu မြန်လည်းမြန်(a ran zong rang), မာလည်းမာ(a hak zong hak) tinak a si an timi hi a tuanbia cun a dik lai lo nain an miphun raldohnak tuanbia he cun a sullam aa rem ngaimi a si ve.
Zeiruangah dah nunphung le caholh fek taktak a ngeimi Pyu miphun tehna an tlau lan? Ral an tei lo ruangah a si ko. Mon tehna khatluk miphun ngan atu ah Kawl nih an hrapcheu an dolh hna khi ral tei lomi an si caah a si bik.
Biafunnak
Kan ram ah al awk thalo in nihin tiang a dikmi cu— ralhriam le thahrum in miphun ser a si ko. Lamdang a um lo tluk a si rih. Kan ram lawng hlah, vawleicung zongah a si dih ko lo maw. Ralhriam tha a neimi paoh a tthawngmi miphun/ram tiah auh an si ko.
Wah miphun khi tahchunhnak tha ngai pakhat si fawn lai. Meithal in miphun ven le ser cio caan si ko hiteh.
Hi ram ahhin Federal ee, Democracy ee, Phunghrampi ee, tiah catlap cungah zeizat kan tial i hnatlaknak min kan thut zongah a hnget hrimhrim lo. Afiangmi cu tuhnu a tlawm bik kum 20 tiang hi cu kan ram ah catlap nakin meithal nih lai a rel deuh ko rih lai. Phundang in chim ahcun ralhriam thazang icuainak le miphun izuamcawhnak buantual a si ko rih lai.
Tutan ah hi MAH Ralhrang pawl zong hi kan tei hrimhrim lai tiah kan doh. Pathian nawl si ko seh. A fiangmi cu MAH ralhrang tei hnu zongah kan miphun ral a dih hlei lai lo. Federal Democracy Phunghrampi timi catlap/ca-uk kha miphun caah zumhraih awk a tha thlu hrimhrim rih lai lo— zei cozah thar a kai zongah.
Cucaah a biapi tukmi cu ahohmanh nih nehsawh ngam lomi— a tthawngmi, ral a tei khomi, ahohmanh nih nehsawh ngam lomi miphun hriamtlai kan neih lan ding hi a si.
Atu CNF le CJDC hi biatak tein kan fun ahcun ralkap tha 5000 in 10000 karlak fawite in kan ngei kho lan lai i cucu tlangcung hriamtlai (EAO) lakah a ngan bik top-5 si kho. Kawl Ralkap siseh, mizei miphun le hriamtlai hmanh nih an kan nehsawh ngam ti lai lo.
Cucu miphun sernak ah lamphawk tha bik a si ko.
—A DIH—
Catialtu: Salai Ceu Bik Thawng
